Heel veel mensen zeggen het. Pas op met aannames. En denk niet in hokjes. En het is zinvol dat ze dat zeggen. Aannames doen over mensen kan in het ergste geval leiden tot genocide en in gunstiger gevallen tot verkeerde oordelen. En verkeerde oordelen kunnen weer tot gevolg hebben dat mensen onrechtvaardig worden behandeld. De schuld krijgen van dingen die ze niet gedaan hebben.
Wij mensen zijn geneigd om de onterecht aannames bij anderen wel, maar die van onszelf niet te zien. Ook hoor je regelmatig dat mensen tegen anderen zeggen, dat ze niet in hokjes moeten denken, terwijl ze dat zelf eigenlijk ook doen. Hoe komt het nou dat we de aannames bij anderen wel, maar bij onszelf niet zien?
Eigenlijk was men in Bijbelse tijden al op de hoogte van dit verschijnsel. Daar heet het, met gevoel voor framing en overdrijving: "Haal eerst de balk uit uw eigen oog, voordat u begint bij de splinter van een ander". En "Oordeel niet zodat je zelf ook niet geoordeeld wordt". Mensen hebben kennelijk de neiging om van anderen de tekortkomingen te zien, die ze bij zichzelf niet opmerken. Er zijn voorbeelden van.
Zo las ik vandaag een Twitter post van iemand die op televisie was geweest bij een of ander programma. Welk programma weet ik niet meer eens, doet er ook niet toe. Die meneer werkte bij het GGZ en had tatoeages op zijn hoofd en in zijn gezicht. Iemand reageert daarop dat de GGZ gedoemd is als men zulke mensen in dienst neemt. Aanname luidt dus, iemand die een tattoo op een zichtbare plaats heeft, kan in geen geval een baan behappen als geestelijk gezondheidsmedewerker. Dat is klinkklare onzin. Maar ben ik dan niet zelf aan het veroordelen ? Welk recht heb ik om te zeggen dat de reactie op onwaarheden berust was? Ook reageerde ik zelf op een Tweet van iemand die Greta Thunberg vergeleek met iemand met het Syndroom van Down. Ik reageerde daarop met neer te zetten dat ze eerder kan worden gelinkt aan het Syndroom van Overdraw. Daarmee bedoel ik dat ze regelmatig overdrijft. Dat vond ik, dat vind ik nog steeds en dat ga ik ook later nog vinden. Maar ik ben wel iemand die het goed meent met het milieu in een hokje aan het parkeren. Dus.....
Ander voorbeeld, ons rijgedrag. Als iemand een fout maakt, zijn we er als de kippen bij om hem te veroordelen. Onze eigen fouten wissen we graag weg. In algemene zin geldt dat we over onszelf en over onze familie en vrienden genuanceerder oordelen, dan over mensen die we niet kennen. Om over andere culturen nog maar te zwijgen. Onbekend maakt onbemind. Ikzelf ben ook zo'n type die begint te tieren en te schelden op iemand die in zijn ogen niets verkeerd heeft gedaan. Dus ik ben geen haar beter.
Maar waarom? Waarom delen wij anderen in hokjes in? Om te beginnen doet ons brein dat. Volgens de theorie worden dingen, die we voor het eerst zien, door ons brein automatisch en op een onbewust niveau vergeleken met dingen die we al kennen en weten. Wanneer dat niet lukt, zal het brein dat eerst toch nog een keer proberen. De kans is dan aanwezig dat men appels met peren gaat vergelijken.
Ons brein merkt dat soort zaken zelf niet op. Daar moeten we onze pre frontale cortex voor aanspreken, en wel actief. Het is niet zo dat dit hersendeel ons eigener beweging gaat duidelijk maken dat we een onjuiste aanname doen. Het brein zal simpelweg een nieuwe werkelijkheid proberen aan te passen aan de kennis die we al hebben. En het zal vervolgens net doen of die aanpassing juist is. Het zal als het ware doen alsof het kennis heeft van iets waarvan het geen kennis heeft.
Ikzelf probeer mij aan te leren om zonder vooroordelen een situatie in te schatten. En dat lukt me nu nog niet, maar probeer het te verbeteren voor mezelf. In de volksmond was vroeger iedereen met een tattoo een crimineel en deugde nergens voor. Ik weet nu wel beter. Ambtenaren waren luie werkers en studenten aan de universiteit zaten de gehele dag in de kroeg. Ook daar klopt geen hout van. Er zullen er best zijn die tattoo's hebben die crimineel zijn. Maar er zijn ook criminelen zonder tattoo's. En er zijn ook hardwerkende ambtenaren. En studenten die op de universiteit zich een slag in de rondte werken.
Het is dus nodig te begrijpen dat we aannames doen, en deze te toetsen. Dat we mensen in hokjes indelen als we ze niet kennen, en dat we dit vrij ongenuanceerd doen, daarvan moeten we ons bewust zijn. En we moeten de bereidheid onze ‘waarheden’ over anderen los te laten. En dat is moeilijker dat roepen dat een ander iemand in hokjes indeelt.
Ik zou zeggen: eerst de balk uit het eigen oog…
Reactie plaatsen
Reacties